Mayoŋ
Mayoŋ (malaria) ee tuaany nɔŋ awuɔɔk yee dan de dhiëër bɛ̈i. Ee thiëipiny në käny de dhiëër ci wuɔɔk. Kɔc aa ye mayoŋ ke dɔm të cïï dan de dhieer lɔ në riɛmic. Dan de dhiëër ee kɔc ɣook ku nɛ̈k kɔc juëc në ruɔ̈ɔ̈nic. Dan ë dhïër kënë aye cɔl ŋundhïër anophelɛth thoŋ akïïm. Mayoŋ awu phalara(malara) aye tuɛny bɛ̈ aloŋ tuc cïmënë Aphirica ku aloŋ Athia.
Dan de dhiëër yemayoŋ bɛ̈i ee thiën ye cɔl plathmodium. Thiëu aaye kämmuɔɔny nɔŋ kän ë yic tök, ku kaa cie thiënthi. Thiënthi aa piɔl apɛi awär thiëu. Kuat plathmodium ee yic ŋuan: Plaɛmodium Malariae yen kɔc yiëk mayoŋ, plathmodium vivax, Ovale ku Falcifarum aye kɔc yiëk kuat phalara kök.
Kɔc aa ye mayoŋ yök në luɔ̈ɔ̈t të nɔŋ anopɛleth kä kulɛk dhiëër. Kek kaa ye dudhëëth ke tuaany. Yen plathmodium ee lɔ në kɔc gup në käny de dhiëër. Yeen plathmodium ee luɛɛth peei de dhiëër. Luɛɛth ke dhiëër ye ciɛɛt në raan guɔ̈p aaye cɔl agëlduɔ̈t de riɛm. Ku raan ee wuɔɔk në plathmodium ke ye adɔ̈ŋpiny. Yen në kee raan yiɛ̈n tuaany ye cɔl mayoŋ.
ŋun de dhiëër ye tök yennë kee kɔc yiɛ̈n mayoŋ, në kë yennë ŋun de dhiëër cam ne riɛm. Thɔn de dhiëër ee piir në tiär de gaak. ŋun de dhiëër ee riɛm aye lööm ke ye riɛl de toŋ kee.
Kɔc kɔ̈k acï mayoŋ ë yök enɔŋ dhiɛ̈ɛ̈r. Aye meth yök të tɔ̈ yeen në man yic. ëkënë aye cɔɔl awɔɔkdelïc. Kɔc eya ayemayoŋ yök në liääp de rim. Të gɛɛm raan riɛmde të nɔŋ raandɛ̈ kɔc kɔ̈k aaye mayoŋ dɔm të toomë keek në winh cennë raan tuaany toom.
Pïïr ye bɛɛric në raan de mayoŋ.
Anɔŋ känwääc juïc ke plasmodium ye mayoŋ bɛ̈i të nɔŋ raan.
Buk raan cï mayoŋ dɔm ŋic këdä? raan cï mayoŋ dɔm abuk ŋic ee rin kïtkë ku akïïk: <> Aɣarnhom <> Wiir nhiäknhiäk ku täŋaköl <> Arɛm yuɔmthok ëbën. <> Awiɛ̈c <> Ŋökŋök <> Thiɔ̈kpuöu Rim ye mayoŋ tuanydït apɛi diär liëc ku mïth akël lac nök aloŋ Aphirica, abuk gël looi wuok kekä: Tiŋliac ku mïthkor apɛi abuk tääc ɣönëdhiëric awu lamathiäi wɛ̈ɛ̈rthok ebën. Noon cï jɔ̈ɔ̈ŋ yalthok buk geek rin ye dhiër thiaanthïn. Raan tuany nɔŋ guöp kïtetany mayoŋ awu phalara bï riɛŋ Panakïm bï akïïm la them guöp ku yökkä lon yem mayoŋ. Pïu rac cï cöp abuk thecwei rïn ye dhïër dhiët pïu rac yiic.